واکاوی حجاب در ادیان و ایران

واکاوی حجاب در ادیان و ایران

جایگاه حجاب در تفکر دینی و ارزشمندی آن در نگاه انسانی بر کسی پوشیده نیست، زیرا حفظ پوشش ظاهری بدن، از اموری است که فطرت آدمی بر آن گواهی می‌دهد. هرچند در برهه‌هایی از زمان انسان‌ها با انحراف از این فطرت اصیل الهی، به بیراهه گام نهاده‌اند و هر از چند گاهی، قلم فرسایان، حجاب را مورد هجوم قرار می‌دهند

ذکر این مقدمه قبل از ورود به بحث لازم است که مراد از «حجاب»، پوششی است که در اصطلاح متداول عرفی از آن به چادر تعبیر می‌شود؛ زیرا معنا زمانی می‌تواند در بردارنده مراد لفظ باشد که دلالت تام و کامل بر آن کند و چادر کاملترین معنا برای پوشش می‌باشد.

حجاب در ادیان

* یهود :

ویل دورانت می‌نویسد: اگر کسی در دین یهود به نقض قانون آن می‌پرداخت چنان که مثلاً بی آن که چیزی بر سر داشت به میان مردم می‌رفت .... در آن صورت مرد حق داشت بدون پرداخت مهریه او را طلاق دهد (تاریخ تمدن ویل دورانت 12/30)

* مسیحیت :

برتراند راسل می‌نویسد: بخصوص در قرون اول مسیحیت، این طرز تفکر (حجاب) سن پل (بولس مقدس) از طرف کلیسا اشاعه تام یافت ... (زناشویی و اخلاق برتراند راسل ص 20)

* زرتشتی :

ویل دورانت می‌نویسد: در زمان زرتشت زنان منزلتی عالی داشتند .... پس از آن در زمان داریوش زنان طبقه بالای اجتماع جرات آن را نداشتند که جز در تخت روان رو پوش دار از خانه بیرون بیایند. (تاریخ تمدن ویل دورانت 1/552)

در دوران جاهلیت اعراب، عفاف و حجاب اگر چه به عنوان یک دغدغه مطرح بود اما جایگاهی نداشت، از این جهت مردان وقتی به سفر می‌رفتند نخی را بر درخت خرما می‌بستند، در زمان بازگشت اگر آن نخ باز شده بود به این معنا بود که زنانشان خیانت کردند والا زنانشان پاک بودند. (فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام ص 23)

در جاهلیت رسم بر آن بود که کسی که طواف کعبه می‌کند لزوماً باید از لباس اهل (حمس) (اطراف حرم) بپوشد ... روزی زنی به نام زباعه بنت عامربن صعصعه نتوانست لباس اهل حمس را بیابد مجبور شد عریان طواف کند و مردم و جوانان او را نگاه می‌کردند و او می‌خواند: الیوم یبدوا بعضه او کله و مابدا منه ولا احله (سیره ابن هشام 1/202- سیره المصطفی ص 100)

این موضوع آنقدر حائز اهمیت بود که پیامبر اسلام در «بیعت النسا» از جمله شروطی که مطرح می‌کنند و از زنان پیمان می‌گیرند، مراعات کردن عفاف و حجاب است.

با آنچه ذکر شد روشن گردید که در غالب ادیان کلاسیک دنیا حجاب و عفاف از اصول رایج بوده است و فقط جاهلیت عرب آن را مراعات نمی کرد و آنها هم معتقد به دینی نبودند.

* حجاب در اسلام :

خدای حکیم در قرآن کریم می‌فرماید: قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ (سوره نور آیه 30) و می‌فرماید: وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا .... (سوره نور آیه 31)

بگو به مومنین دیده گان فرو ببندند و دامنهای خود را حفظ کنند، این برای شما پاکیزه تر است، خدا بدانچه می‌کنید آگاه است.

به زنان مومنه بگو دیدگان فرو ببندند و دامنهای خویش را حفظ کنند و زیور خود آشکار نکنند. ...

این دو آیه «عفاف و حجاب» را مختص به زن نمی دانند بلکه چه مرد و چه زن هر دو دسته باید مراعات کنند.

اسماء دختر ابوبکر و خواهر عایشه به خانه پیامبر اسلام آمد در حالی که لباسی بدن نما پوشیده بود پیامبر‌(ص) روی از وی برگرداند و فرمود: یا اسماء ان المراة اذا بلغت المحیضَ لم تصلح ان یری منها الا هذا و هذا و اشار الی کفه و وجهه: ای اسماء وقتی زن به حد بلوغ رسید شایسته نیست چیزی از بدن او جز این و این- اشاره به چهره و مچ به پایین- دیده شود. (سنن ابی داوود 2/383)

عایشه در توصیف زنان انصار می‌گوید: مرحبا به زنان انصار همین که آیات سوره نور نازل شد یک نفر از آنان دیده نشد که مانند سابق بیرون بیایند، سرشان را با روسری‌های مشکی می‌پوشیدند (تفسیر کشاف ذیل آیه 31 سوره نور به نقل از مساله حجاب شهید مطهری) از ام سلمه نقل شده است که زمانی که آیه 59 سوره الأحزاب: «... یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلَابِیبِهِنَّ ... »، نازل شد زنان انصار چنین کردند. (سنن ابی داوود 2/482)

* حجاب در ایران

ویل دورانت می‌نویسد: در نقش هایی که از ایران باستان بر جای مانده هیچ صورت زن دیده نمی شود (تاریخ تمدن ویل دورانت 1/552)

وی در جای دیگر می‌نویسد: معشوقه‌های یونانی آنان (ایران باستان) آزاد بودند که در میان مردم ظاهر شوند ... اما زنان قانونی معمولاً در اندرون خانه بودند. (همان 10/233)

وی می‌گوید: زنان طبقه بالا فقط در تختهای روان روپوش دار از خانه بیرون می آمدند. (همان 1/552)

کنت دوبینگو در کتاب سه سال در ایران می‌نویسد: حجاب از دوران ساسانیان در ایران بوده است و از ایران به اسلام وارد شده است. (سه سال در ایران کنت دوبینگو) جواهر لعل نهرو در نگاهی به تاریخ جهان، حجاب را از ایران و روم می‌داند که وارد اسلام و هند شد. (نگاهی به تاریخ جهان 1/328)

بنابراین در تاریخ ایران جز در زمان فرهاد چهارم (اشک چهاردهم) سراغ نداریم که زنان از سراپرده بیرون بیایند و بی حجاب در انظار ظاهر گردند اما در زمان فرهاد چهارم اشکانی با ورود زن حیله گری به نام «مدی موزی» از روم زنان و مردان حتی لباس نظامیان تغییر کرده بود و اساساً اشکانیان چندان به این مسائل توجه نداشتند اما در عین حال در کاخ موزه ارمنستان پیکره زنی از دوران اشکانیان وجود دارد که با پوشش است. (تاریخ کامل ایران عباس اقبال آشتیانی 1/270 با تصرف)

* تحلیل و آسیب شناسی

1- وقتی حجاب امری اصیل و برای همه ملل باشد دیگر وارداتی بودن و یا صادراتی بودن معنا نخواهد داشت و این بد حجابی و بی حجابی است که خلاف اصل است.

2- نظر ویل دورانت، جواهر لعل نهرو، کنت دوبینگو و برتراند راسل راکه می‌گویند: حجاب تحمیلی ایران بر اسلام بود را نمی پذیریم و معتقدیم اسلام به لحاظ کمالش هر امر کمال گرایانه از جمله حجاب را توصیه و ترویج می‌کند و اساساً اسلام آنچه که منافاتی با تعالیم آن نداشته باشد امضا و آنچه که منافات داشته باشد را اصلاح می‌کند و معتقدیم همانطور که سنگربان بزرگ اعتقادی مرحوم شهید مطهری فرمودند در ورای حجاب اسلامی، آرامش روانی، استحکام پیوند خانوادگی، استواری جامعه و ارزش و وقار زن نهفته است که با تمام اصول روانشناسی و جامعه شناسی و معرفت شناسی دینی قابل انطباق است. (برداشت آزاد از مساله حجاب شهید مطهری)

3- بر فرض که ادعای نویسنده آن نوشتار صحیح باشد که حجاب تحفه غرب و ناصرالدین شاه است وقتی چادر که همان حجاب کامل است ممدوح همه عقلا باشد و با فرهنگ و دین منافات نداشته باشد چرا آن را نپذیریم؟

4- اما از نگاه آسیب شناسانه به این عقیده باید گفت: بدیهی است ورود به مسائل تخصصی بدون تخصص باعث اضطراب در رای می‌گردد چنان که نویسنده مقاله مذکور به تاریخ و دین که هر دو موضوعاتی تخصصی هستند وارد شد و نظراتی این چنین ارائه داد، و در حالی که نه تاریخ و نه دین، هیچیک نظر او را تائید نکردند و دقیقاً خلاف ادعای مطرح شده اساساً بعد از ناصرالدین شاه، عریانی و کنار رفتن حجاب آغاز شد و با کنار رفتن روبند ادامه یافت و سپس با سفر رضا پهلوی به ترکیه و دیدار با آتاترک، کشف کامل حجاب رقم خورد.

5- اگر تابع و معتقد به فرهنگ ایران هستیم حجاب اصلی دیرین (در فرهنگ ایرانی ریشه عمیق دارد) است و اگر معتقد به فرهنگ اسلام می‌باشیم، حجاب فرض و واجب می‌باشد و اگر فرهنگ اسلامی- ایران را می‌پذیریم که صحیح نیز همین است این فرهنگ جامع نیز آن را پذیرفته است.

6- در جامعه اسلامی و با توجه به حساسیت مراجع عظام (که هم سنگربان اعتقاد و هم میهن و کشور هستند) نسبت به چادر و عفاف و حجاب و نیز با توجه به حملات غیر معتقدین و غیر متدینین به عفاف و حجاب، طرح نظریات معلوم الحال در برخی نشریه‌ها، عجیب به نظر می‌رسد و انسان را وا می‌دارد تا بگوید ورای این نظر، فکری پر خطر نهفته است.

ما با نگاه مهربانانه، فقدان ایدئولوژی و عدم اطلاع از تاریخ ایران و ملل جهان و نیز ادیان، بخصوص دین اسلام را دلیل ابراز چنین عقیده ای می‌دانیم و چه زیبا گفت: شهید مطهری که حجاب یک اصالت است نه یک اسارت.

* منابع

1- قرآن کریم

2- سنن ابی داوود

3- سیره ابن هشام

4- سیره المصطفی

5- تاریخ تمدن ویل دورانت

6- زناشویی و اخلاق برتراند راسل

7- سه سال در ایران کنت دوبینگو

8- مساله حجاب شهید مطهری

9- نگاهی به تاریخ جهان جواهر لعل نهرو

10- تاریخ کامل ایران عباس اقبال آشتیانی

11- زندگانی محمد خاتم النبیین- رسولی محلاتی

12- فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام جعفر سبحانی

حجت الاسلام زین العابدین گلایری از اساتید حوزه علمیه سمنان